Stosunki Międzynarodowe: 50 kluczowych tekstów

Zamierzałem to zrobić już dawno temu, ale dopiero ostatnio znalazłem czas na przejrzenie swojego archiwum. Poniżej wybór 50 kluczowych tekstów do studiowania współczesnych stosunków międzynarodowych. Oczywiście tekstów "kluczowych" jest więcej (na każdą z wymienionych przypada kilka polemik, można też wydzielić osobne zbiory tekstów do analiz wojen, pokoju, bezpieczeństwa, integracji, czy rozwoju), ale po latach pracy te właśnie pozycje wydają mi się najważniejsze. Pierwsze publikacje wprowadzają znane pojęcia, pod koniec zimnej wojny dochodzi do debat naukowych między ukształtowanymi podejściami, a w pierwszych dekadach XXI wieku debaty ustępują miejsca pracom z historii nauki oraz filozofii i metodologii. 

                                                                              KALENDARIUM

1.       1939 – Edward H. Carr, Twenty Years Crisis – jedna z książek założycielskich dla dyscypliny stosunków międzynarodowych, opisuje konflikt między realizmem a idealizmem/utopizmem w SM.

2.       1948 - Hans Morgenthau, Politics Among Nations, kluczowa publikacja dla teorii stosunków międzynarodowych, w której Morgenthau tłumaczy pojęcia potęgi, równowagi sił i zasady realizmu.

3.       1957 – Morton Kaplan, System and Process in International Politics, w tej książce Kaplan próbuje zbudować obiektywną, behawiorystyczną naukę o stosunkach międzynarodowych. Jest to manifest myślenia systemowego o polityce. Książka innowacyjna, ale trudna w odbiorze.

4.       1959 - Kenneth N. Waltz, Man, The State and War, książka na podst. doktoratu K. Waltza opisująca trzy poziomy analizy stosunków międzynarodowych, w tym poziom systemowy, oraz anarchię.

5.       1961 – Joel David Singer, The Level-of-Analysis Problem in International Relations. W ważnym artykule Singer przedstawia sposoby rozumowania abstrakcyjnego i ustala, co może być jego przedmiotem; poziom systemowy uznaje za najlepszy w analizie stosunków międzynarodowych.

6.       1971 – Johan Galtung, A Structural Theory of Imperialism, Galtung jako jeden z pierwszych opisuje problem centrów i peryferii w stosunkach międzynarodowych na przykładzie kwestii imperializmu.

7.       1974 – Immanuel Wallerstein, w Modern World-System ukazuje teorię rozwoju gospodarki-świata i procesy zmian gospodarczych i politycznych stosunków międzynarodowych czasów nowożytnych.

8.       1977 - Robert Keohane, Joseph Nye, w pracy Power and Interdependence autorzy rozwijają ideę kompleksowej współzależności oraz ukazują rolę instytucji międzynarodowych w polityce.

9.       1977 - Hedley Bull w The Anarchical Society wprowadza pojęcie społeczności międzynarodowej.

10.   1978 – George Modelski, w artykule The Long Cycle of Global Politics and the Nation-State autor pokazuje mechanizm rozwoju potęg politycznych na świecie w ciągu ostatnich 500 lat.

11.   1979 - Kenneth N. Waltz, książka Theory of International Politics prezentuje realizm strukturalny, nowe standardy naukowości i teorię systemowego wyjaśniania stosunków międzynarodowych.

12.   1979 – Charles Beitz, w książce Political Theory and International Relations Beitz pokazuje powiązania teorii stosunków międzynarodowych z klasykami myśli politycznej Zachodu.

13.   1981 – Robert Gilpin w książce War and Change in World Politics analizuje problem zmiany w stosunkach międzynarodowych oraz kwestię stabilności systemu międzynarodowego, który sterowany jest poprzez państwo wiodące, czyli hegemona (tzw. hegemoniczna stabilność).

14.   1983 - Stephen Krasner w swoich artykułach rozwija pojęcie reżimu międzynarodowego, który jest mechanizmem obniżającym ryzyko konfliktu w stosunkach międzynarodowych.

15.   1983 – Barry Buzan, People, States and Fear, Buzan proponuje rewizję pojęcia bezpieczeństwa w kierunku ujęcia niemilitarnego i uwzględniającego bezpieczeństwo ekonomiczne i inne.

16.   1984 - Robert O. Keohane, After Hegemony, w tej książce Keohane stara się wyjaśnić liberalne ujęcie zjawiska hegemonii i podkreśla, że instytucje międzynarodowe wspierają ład hegemoniczny.

17.   1986 – Robert O. Keohane – Neorealism and its critics, w tej pracy zebrano kluczowe eseje z lat 80. XX wieku, efekt dyskusji nad publikacją Kennetha Waltza z 1979 roku.

18.   1987 i 1992 – Alexander Wendt, wpływowe artykuły Wendta w duchu konstruktywizmu, czyli teksty o relacji agent-struktura oraz o naturze anarchii międzynarodowej.  

19.   1987 - Stephen Walt, Origins of Alliances, autor analizuje przyczyny sojuszów między państwami.

20.   1987 – Paul Kennedy, The Rise and Fall of the Great Powers: Economic Change and Military Conflict From 1500 to 2000, analiza wzrostu i upadku mocarstw światowych po 1500 r.

21.   1989 – Francis Fukuyama, esej The End of History, w którym autor wykorzystuje heglowskie rozumienie celu historii: osiągnięcie godności przez jak największą liczbę ludzi. Według Fukuyamy liberalna demokracja jest ustrojem politycznym, który najlepiej zapewnia godność jednostki i to dlatego Zachód wygrał zimną wojnę, a państwa wybierają ustrój liberalnej demokracji.

22.   1990 – Martin Hollis, Steve Smith, Explaining and Understanding International Relations, w tej ważnej i ambitnej pracy autorzy wiążą teorię stosunków międzynarodowych z filozofią nauki.

23.   1991 – Martin Wight, International Theory: Three Traditions, w pośmiertnie wydanej pracy Wight ukazuje wpływ tradycji myśli politycznej na współczesne rozumienie teorii międzynarodowej.

24.   1993 – Samuel Huntington, The Clash of Civilizations, we wpływowym eseju autor dzieli świat na 9 cywilizacji i sugeruje, że to poziom cywilizacyjny najlepiej wyjaśnia konflikty międzynarodowe.

25.   1996 – Geraoid O’ Tuathail, Critical Geopolitics, w tej nowatorskiej pracy autor proponuje „nową geopolitykę”, czyli geopolitykę krytyczną, inspirowaną konstruktywizmem, gdzie zamiast geografii i terytorium, kluczowe stają się przestrzenie i wyobrażenia elit oraz mediów.

26.   1997 – Zbigniew Brzeziński, The Grand Chessboard, w tej ważnej książce geostrateg kreśli globalny kształt polityki amerykańskiej dla budowy nowego ładu po zakończeniu zimnej wojny. Tytułową „Globalną Szachownicą” jest tu Eurazja, w której należy "zachować wpływy" USA.

27.   1998 – Barry Buzan, Ole Waeber, Jaap de Wilde, Security: a New Framweork for Analysis – książka prezentuje główne konstruktywistyczne idee Szkoły Kopenhaskiej w badaniu bezpieczeństwa.

28.   1998 - John Agnew, Geopolitics. Re-visioning World Politics, wpływowy geograf wyjaśnia „pułapkę geografii”, w jakiej znaleźli się badacze stosunków międzynarodowych.

29.   1999 – Alexander Wendt – Social Theory of International Relations, w tej dużej monografii Wendt proponuje wpływową konstruktywistyczną teorię stosunków międzynarodowych.

30.   2000 – Kenneth N. Waltz, Structural Realism after Cold War, w tym artykule Waltz rozważa zmiany na świecie po upadku ZSRR, uważa też, że realizm strukturalny nadal najlepiej wyjaśnia SM.

31.   2001 – Robert Gilpin, Global Political Economy, w tej książce Gilpin rozwija idee międzynarodowej ekonomii politycznej. Jako realista polityczny uważa, że globalizacja jest sterowana przez państwa.

32.   2001 – John Mearsheimer, The Tragedy of Great Powers Politics, autor analizuje rozwój potęg politycznych przez 500 lat i wskazuje, że realizm ofensywny najlepiej wyjaśnia ekspansję państw.

33.   2003 – Barry Buzan, Richard Little, Regions and Powers. The Structure of International Security, w książce tej autorzy rozwijają teorię „regionalnych kompleksów bezpieczeństwa”, wskazując, że większość konfliktów w różnych regionach świata ma charakter lokalny.

34.   2003 – Robert Kagan, Of Paradise and Power: America and Europe in the New World Order, w tym eseju „Potęga i raj” wydanym w czasie wojny amerykańsko-irackiej Kagan pisze o różnicach w amerykańskim i europejskim podejściu do współczesnej wojny.

35.   2004 – Immanuel Wallerstein, w World-System Analysis: An Introduction autor krótko wyjaśnia swoje idee podejścia systemów-światów, relacji centrum-peryferie i kryzysu kapitalizmu.

36.   2005 – Stefano Guzzini, The Concept of Power, konstruktywistyczne ujęcie pojęcia potęgi.

37.   2006 – Colin Wight, Agents, Structures and International Relations, jedna z książek z ważnej w XXI wieku debaty metodologicznej w teorii stosunków międzynarodowych.

38.   2007 – Fred Chernoff, Theory and Metatheory in International Relations, wpływowa prezentacja idei filozofii naukowego realizmu i jej perspektyw rozwoju w stosunkach międzynarodowych.

39.   2008 – Richard Ned Lebow, A Cultural Theory of International Relations, w której autor przedstawia zarys historii kluczowych zmian kulturowych, kształtujących stosunki międzynarodowe.

40.   2010 – Amitav Acharya, Barry Buzan (red.), Non-Western International Relations Theory, w tej pracy zbiorowej autorzy zastanawiają się, dlaczego teoria stosunków międzynarodowych powstała w Europie, a nie w Azji. Autorzy napisali łącznie kilka publikacji na ten temat.

41.   2010 – Peter Katzenstein, Rudra Sil, Beyond Paradigms; w tej niedługiej książce autorzy sugerują rezygnację z wielu teorii stosunków międzynarodowych i proponują zbiorcze ujęcie eklektyczne.

42.   2011 – Friedrich Kratochwil, Puzzles of Politics, zbiór esejów jednego z kluczowych europejskich autorów. Kratochwil promuje konstruktywizm w stosunkach międzynarodowych.

43.   2011 – Patrick Thaddeus Jackson, The Conduct of Inquiry in International Relations, najbardziej wpływowa próba powiązania stosunków międzynarodowych ze współczesną filozofią nauki.

44.   2013 – Nicholas Onuf, Making Sense, Making Worlds, zbiór esejów ze szkoły konstruktywizmu.

45.   2014 – Henry Kissinger, World Order, ważna praca praktyka dyplomacji, podsumowująca zmiany na świecie w ciągu ostatnich dekad oraz zarysowująca konflikt USA i Chin w przyszłości.

46.   2016 – Phil Kelly, Classic Geopolitics, autor proponuje odbudowę podejścia geopolitycznego.

47.   2017 – Graham Allison, Destined for War?, autor analizuje kilkanaście przypadków wojen o dominację i próbuje ustalić, czy USA i Chiny wpadną w tzw. „pułapkę Tukidydesa”.

48.   2018 – Andreas Gofas, Innana Hamati-Ataya, Nicholas Onuf, History, Philosophy and Sociology of IR. Zbiór esejów na temat współczesnej kondycji badań nad stosunkami międzynarodowymi.

49.   2019 – Amitav Acharya, Barry Buzan, The Making of Global International Relations – książka pokazuje rozwój dyscypliny stosunków międzynarodowych na różnych kontynentach.

50.   2020 – Daniel Yergin, The New Map: Energy, Climate and the Clash of Nations, próba powiązania problematyki stosunków międzynarodowych z ważnym tematem energii i klimatu.