Studia bezpieczeństwa a problem koronawirusa COVID-19

Międzynarodowa sytuacja kryzysowa związana z koronawirusem jest wyzwaniem dla nauk o bezpieczeństwie tak samo jak kryzys ekonomiczny 2008-2009 był wyzwaniem dla ekonomii. Oto krótka lista 10 tematów, w które wpisuje się dotychczasowy kryzys oraz autorska ocena ich adekwatności. 

1) Zarządzanie kryzysowe - kluczowy aspekt kryzysu związany z ogólnokrajowym systemem reagowania kryzysowego. Stan przygotowania systemu: niedostateczny, co potwierdzają wyniki kontroli NIK z lat 2011, 2012 i 2019. Służby ZK nie posiadały zasobów do zapewnienia choćby punktowej ochrony szpitali. Sejm przyjął osobną ustawę, gdyż żaden z mechanizmów ZK zwyczajnie by nie zadziałał (przykładowo Rządowe Centrum Bezpieczeństwa po remoncie zaczęło pracę dopiero pod koniec marca 2020).

2) Obrona cywilna - główna służba, która powinna organizować pomoc dla obywateli w stanach podwyższonej gotowości obronnej. Stan służby: rozwiązana, de facto nie istnieje, brak też sprzętu ochronnego, brak planów OC w regionach, w tym wyznaczonych miejsc ewakuacji. Być może dlatego Rząd RP nie wprowadził stanu klęski żywiołowej, ani stanu wyjątkowego. Skończyłoby się to klęską i łapanką. 

3) Wojska OT - okazują swoją przydatność wspierając policję w sytuacji zagrożeń niemilitarnych na terytoriach, gdzie stacjonują bataliony OT. Zniszczonych służb OC RP niestety nie zastąpią, zasobów do przeciwdziałania skażeniom i innym kłopotom nie posiadają. Ale mają zdolność mobilizacyjną i nadają się do zadań porządkowych; wspierają też ochronę granic. 

4) Systemy decyzyjne - rząd wspomagany jest przez Centrum Analiz Strategicznych w KPRM, Polski Instytut Ekonomiczny oraz ekspertów z ministerstwa zdrowia. Inne działania realizują MSWiA, MON i MSZ czyli tzw. resorty siłowe. Inne organy decyzyjne mają niewielki wpływ na sytuację w kraju i decyzje polityczne. Pominięto struktury wskazane w ustawach o zarządzaniu kryzysowym, czy w ustawie o powszechnym obowiązku obrony. Dominują więc rozwiązania przyjęte ad hoc. Instytucje eksperckie takie jak OSW i PISM informują o sytuacji na świecie.

5) Strategie bezpieczeństwa - istnieje już projekt Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2020 roku (poświęcę mu osobny materiał), ale nie zawiera on odniesienia do kwestii niemilitarnych w rodzaju zagrożeń bezpieczeństwa zdrowotnego. Władze mają czas uzupełnić strategię i przemyśleć co zrobić z punktami 1-4).  

6) Bezpieczeństwo społeczne i ekonomiczne - większość instytucji centralnych w obszarach bezpieczeństwa społecznego (np. ZUS) i ekonomicznego (administracja skarbowa, NBP, banki, giełda) pracuje normalnie (kłopoty w domach pomocy społecznej i niedofinansowanych instytucjach lokalnych) i stara się zapewnić stabilność finansową i wykonalność budżetu na 2020 rok. Kryzys gospodarczy będzie wymagać od państwa dodatkowych zabezpieczeń dla firm i osób prywatnych. Wzrośnie zadłużenie i bezrobocie, spadnie eksport, wartość waluty oraz ściągalność podatków.  Znaczna jest w tych obszarach perspektywa pomocy instytucji i programów Unii Europejskiej. Temat będzie wymagał rozległych studiów, gdyż obecnie jest słabo opisany, zarówno na poziomie makro, jak i mikro. 

7) Administracja bezpieczeństwa i porządku publicznego - większość służb mundurowych realizuje zadania związane z ustawodawstwem i rozporządzeniami ministrów, w tym policja, straż leśna, straż graniczna, etc. Większość tych zadań ma charakter kontrolny i prewencyjny.

8) Służby specjalne - w okresie kryzysowym znacząco wzrosła rola fake news, dezinformacji, operacji informacyjnych, wzrosła też częstość stosowania mechanizmów podważania zaufania do systemów decyzyjnych, eksperckich oraz Unii Europejskiej (często dezinformację sieją wprost też politycy, zarówno z partii rządzącej, jak i niekiedy z opozycji). W związku z tym rola służb na tym polu rośnie. W przyszłości potrzebne będą głębsze studia nad bezpieczeństwem informacyjnym oraz intelligence studies.

9) System polityczny - współcześnie system polityczny RP również znajduje się w sytuacji kryzysowej w związku z próbami dokonania zmian w trójpodziale władzy i konfliktem z instytucjami monitorującymi praworządność w Europie. Jak widać, w sytuacji kryzysowej nie wzmacnia to instytucji odpowiedzialnych za bezpieczeństwo, ale może osłabiać ich legitymacje (tzw. bezpieczeństwo demokratyczne). Osłabia też pozycję polityczną Polski w UE i wśród sąsiadów.

10) Bezpieczeństwo europejskie - bardzo szerokie działania pomocowe UE i wsparcie logistyczne NATO pokazuje, że międzynarodowy kontekst zapewniania bezpieczeństwa ludności jest bardzo ważny i jego znaczenie będzie rosnąć. Media europejskie głównego nurtu postulują wzmocnienie pozycji instytucji międzynarodowych i ponadnarodowych w obszarze usprawniania walki z zagrożeniami zewnętrznymi. Dziś chodzi oczywiście o zarazę COVID-19, ale w przyszłości ważna będzie też ochrona przed klęskami żywiołowymi, efektami zmian klimatu, suszą, huraganami, epidemiami, kryzysami humanitarnymi.