Recenzja: Routledge Handbook of World-Systems...

Routledge Handbook of World-Systems Analysis (WSA) jest najobszerniejszą na rynku publikacją o analizie systemu-świata. Jest też pewnego rodzaju podsumowaniem dorobku szkoły, z której wywodzą się prace I. Wallersteina, G. Arrighi, Ch. Chase-Dunna, czy S. Babonesa. Redaktorami książki są dwaj ostatni autorzy. Publikacja ta nie była jeszcze szerzej komentowana w Polsce. Dziś kilka uwag na jej temat i na temat samego podejścia. 

Po pierwsze, publikacja jest rozległa. Z jednej strony to zaleta, z drugiej - wada. Praca składa się z sześciu części merytorycznych, skupiających piętnaście rozdziałów, zawierających łącznie około osiemdziesięciu tekstów różnych autorów. Nie jest to jednak - wbrew tytułowi! - podręcznik analiz WSA. Nie jest to też antologia kluczowych tekstów, ani zbiór zamówionych esejów. Spis treści jest więc nieco mylący. Jeśli mamy do dyspozycji blisko 550 stron, a tekstów jest ok. 80 to łatwo zauważyć, że będą mieć one niewielką objętość. I tak rzeczywiście jest. Większość artykułów to de facto abstrakty, liczące 2-3 strony, zwięźle omawiające wybrane zagadnienie i postulaty badawcze z nim związane. Taki zbiór dobrze pokazuje panoramę zainteresowań naukowych szkoły WSA, ale nie nadaje się na wprowadzenie do studiowania, ani nie stanowi rzetelnej prezentacji wyników badań.

Szkoła WSA powstała w latach 70. XX wieku. W 1976 roku I. Wallerstein powołał Fernand Braudel Center na nowojorskim uniwersytecie stanowym w Binghamton. W tym samym roku w American Sociological Association powołano sekcję PEWS (Political Economy of the World-System), rok później powstało czasopismo Review. W 1995 roku rozpoczęło swój żywot kolejne czasopismo - Journal of World-Systems Research. Oba tytuły są wydawane do dziś i dostępne w sieci. Minęło prawie pół wieku od publikacji w 1974 roku The Rise and Future Demise of the World Capitalist System: Concepts for Comparative Analysis - kluczowego artykułu I. Wallersteina, który był zapowiedzią pracy The Modern World System (dziś cztery tomy, szykowane kolejne dwa). Tak długi okres czasu sprzyjałby podsumowaniu dorobku tego podejścia. 

Jeśli chodzi o pisma samego Wallersteina, to antologii jest sporo. Prace The Capitalist World-Economy z 1979, World-Systems Analysis: Theory and Methodology z 1982, Politics of the World-Economy z 1984, Geopolitics and Geoculture z 1991, wreszcie Essential Wallerstein z 2000 roku. Brakuje jednak spójnej pracy poświęconej kondycji WSA. Omawiany Handbook nie spełnia tej roli. Podejście WSA nie jest teorią, ani paradygmatem. Definiowane jest raczej jako "ruch wiedzy" (knowledge movement) na styku różnych nauk społecznych. Podejście to związane jest z odrzucaniem przez Wallersteina "liberalnej" koncepcji podziału nauk rodem z XIX wieku. Tym bardziej warto, aby spójnie przedstawić postulaty ruchu, który zyskał dużą popularność.

Handbook świetnie przedstawia plejadę autorów i wspomina setki odniesień do różnych prac, co wprawnemu badaczowi pozwoli sprawnie zidentyfikować kluczowe tematy i literaturę przedmiotu. To główna zaleta tej książki. Jednocześnie z powodu rozproszenia tekstów brakuje w nim tego, co zwykle znajdujemy w podobnych publikacjach, wydawanych w Routledge, Ashgate, czy Oxford University Press - dobrego wglądu w stan badań.